Zapobieganie wadom wymowy dotyka najbardziej wieku wczesnoszkolnego, kiedy dziecko nabiera umiejętności posługiwania się mową, wyraża siebie poprzez wypowiedziane treści, a także posiada najbardziej elastyczny aparat mowy w swym życiu. Wyćwiczenie poszczególnych nieprawidłowości pozwala na zachowanie poprawnej mowy na całe życie oraz wyeliminowanie złych nawyków mowy u ich początków. Wbrew pozorom gimnastyką dla języka nie są języki obce, które utrudniają jedynie rozwój mowy. W życiu dorosłym pojawiające się trudności w mówieniu mogą wynikać z przyczyn osłabienia mięśni, ubytków uzębienia, ale również nieleczonych wad wymowy z dzieciństwa. Kluczową kwestią w zapobieganiu powstawania zaburzeń mowy jest palenie papierosów, które wpływa na barwę głosu oraz struny głosowe umożliwiające wydawanie dźwięków w postaci ludzkiej mowy. W zdecydowanej większości przypadków leczenia wad wymowy u dorosłych terapia opiera się na doskonaleniu już wykształconej mowy, co zasadniczo różni terapię dziecięcą, kiedy to pod kontrolą logopedy dziecko dopiero uczy się mowy i nabywa umiejętność posługiwania się mową. Wtórna nauka mowy u dorosłych następuje zazwyczaj jako forma rehabilitacji po wszelkich urazach mechanicznych szczęki, jak również w wyniku porażenia, udaru mózgu, czy innych urazów i powikłań pooperacyjnych itp. Na leczenie wad wymowy w zasadzie nigdy nie jest zbyt późno, jednakże konieczna jest motywacja i mobilizacja do terapii logopedycznej. Opanowanie to podstawa w poprawnej mowie, odpowiednie układanie ust, szerokie ich rozwarcie oraz właściwe ruchy języka pozwalają na staranną wymowę, o czym niewiele osób wie, gdyż mówi niezwykle szybko,mechanicznie i odruchowo, bezdźwięcznie.
Profilaktyka w dziedzinie zaburzeń słuchu i mowy jest bardzo ważna, zwłaszcza dla osób narażonych na szkodliwe czynniki wpływająca na pojawienie się głuchoty. Do profilaktyki należą przede wszystkim czynności zapobiegające powstawaniu schorzeń słuchu i mowy, ale także cykliczna diagnostyka w tym zakresie. Trudności ze słuchem mogą objawiać się pod postacią przekręcania usłyszanych treści, dopowiadania sobie pewnych rzeczy, zgadywania treści mowy oraz trudności w koncentracji i słyszeniu mowy w hałaśliwym miejscu, na przykład z muzyką w tle. Wielokrotnie problemy ze słuchem tłumione są przez nas zrzucając winę na środowisko, hałas, czy też nasze problemy psychiczne, jak utrudnione skupienie, rozdrażnienie, jak tez dolegliwości bólowe – zawroty głowy. Niestety niedosłuch jest wstydliwą ułomnością, o której mówi się stereotypowo na zasadzie głuchoty lub słuchu doskonałego, nie biorąc pod uwagę pośrednich możliwości zaburzeń w percepcji dźwięku.
Wiele osób przeraża wizja badania słuchu, jednakże jest to badanie bezbolesne, przynajmniej w wersji podstawowej obejmującej sprawdzenie słyszenia mowy i typowych dźwięków. Wynikiem badania jest audiogram pokazujący na ile wrażliwe jest nasze ucho na dźwięki ciche, jak i głośne. Będąc w 100% zdrowym słuchowo powinniśmy doskonale słyszeć dźwięki tak zwane ciche, jak też bez problemu tolerować dźwięki głośne. Zaburzenia słuchu mogą dotyczyć nie tylko niedosłyszenia, ale również nadwrażliwości na dźwięk, wówczas pacjent słyszy bardzo ciche dźwięki, wręcz szmery, a także negatywnie reaguje na dźwięki głośne oraz charakterystyczne szeleszczenia, piski, syreny itp. Jak zbadać słuch najprościej? Badaniem podstawowym wykonywanym często przez lekarzy pierwszego kontaktu, pediatrów lub lekarzy medycyny pracy jest test słuchu na odległość. Pacjenta ustawia się wówczas tyłem do badacza w odpowiedniej odległości, w zależności od wieku pacjenta odległość wynosi od dwóch do pięciu metrów, po czym wypowiadane są różne ciągi słów o zróżnicowanym natężeniu głosu, barwie i poziomie głośności. Nawet tak podstawowe badanie może pomóc w diagnozie, a raczej rozpoznaniu ubytku słuchu, który ze swej natury ulega pogłębieniu stopniowemu w czasie.
O ile głuchota starcza dotyka osoby w podeszłym wieku i spowodowana jest naturalnym starzeniem się komórek słuchowych, to otoskleroza dotyka osoby młode. Pomimo, że w obliczu medycyny XXI wieku niedosłuch można leczyć,a także eliminować przez zastosowanie aparatu słuchowego przywracającego należyty poziom słyszenia, to schorzenia słuchu nie należą do typowych i powszechnie leczonych. Głuchota starcza przysparza problemów ze słyszeniem osobom po 50 roku życia, aczkolwiek to kwestia indywidualna, wiele osób po 80tce słyszy idealnie, a niektórym kłopoty ze słuchem zaczynają się bardzo wcześnie, na co mają wpływ geny, ale także styl życia, otoczenie itp. Niestety ogromnym zagrożeniem jest choroba atakująca osoby między 15 a 40 rokiem życia, czyli otoskleroza wymagająca interwencji chirurgicznej. Czekanie na samoistny zanik niedosłuchu jest błędnym przekonaniem, jej nieleczenie może spowodować całkowitą głuchotę. Otoskleroza wynika z trudności metabolicznej w układzie kostnym ucha wewnętrznego. Unieruchomienie strzemiączka to powód niedosłuchu, czasami również może dotyczyć młoteczka i kowadełka, aczkolwiek okienko owalne jest najczęstszą lokalizacją zmian. Poza niedosłuchem, najczęściej jednostronnym, występują takie objawy jak uporczywe szumy uszne, zawroty głowy i zaburzenia równowagi.
Rozpoznanie ubytku słuchu może nastręczać trudności, kiedy dotyczy jednego ucha, a także kiedy występuje nieznaczny niedosłuch, niezauważany przez chorego. Wbrew powszechnej opinii jest znacząca różnica pomiędzy ubytkiem słuchu, a niesłyszeniem.
Skala niedosłuchu rozpościera się od lekkiego ubytku objawiającego się trudnością słyszenia mowy w hałaśliwym otoczeniu, jak też niesłyszeniem cichych dźwięków po średni ubytek słuchu, czyli słyszenie mowy z hałaśliwym tłem nastręczające poważną trudność, i niesłyszenie odnoszące się także do dźwięków umiarkowanie głośnych. Ciężki ubytek słuchu to kolejny stopień niedosłuchu charakteryzujący się dużą trudnością w rozumieniu mowy, której słyszalność możliwa jest tylko przy głośnym mówieniu. Najbardziej zaawansowanym stadium niedosłuchu jest ubytek głęboki, kiedy niektóre głośne dźwięki są słyszalne, jednak normalna komunikacja wymaga wsparcia przez aparat słuchowy. Jak widać stadiów niedosłuchu jest wiele, a całkowita głuchota to ostateczny etap choroby, czy też wady słuchu.
Najczęściej przyczyną niedosłuchu jest powikłanie po infekcji, jednakże możliwość wystąpienia niedosłuchu może mieć wiele przyczyn, jak wrodzone wady, wady nabyte, urazy, a także czynniki zagrożenia występujące w pracy zawodowej, jak nadmierna ekspozycja na hałas, praca w górnictwie oraz z narażenie na nagłe zmiany ciśnienia. W grupie ryzyka osób, u których niedosłuch lub wręcz głuchota mogą wystąpić są osoby często zapadające na zapalenie ucha środkowego, u których wystąpiły powikłania po chorobach odry, ospy, świnki, czy różyczki, a także osoby przebywające w ciągłym hałasie, jak również narażone na szybko postępujące starzenie się komórek słuchowych (głuchota starcza). Wrodzone wady zazwyczaj wynikają z niewykształcenia się lub nieprawidłowego ukształtowania małżowiny oraz przewodu słuchowego zewnętrznego, czyli kanału, przez który dźwięki docierają do ucha środkowego. Nabyte wady słuchu, a raczej jego ubytek, bo rzadko występuje całkowita głuchota spowodowany może być wystąpieniem postępującej choroby na przykład nowotworowej, głównie neurologicznej, jak również przyjmowanie leków mających wpływ na pogorszenie jakości słuchu. Powodem niedosłuchu może być również zalegająca woskowina. W zakresie układu przewodzeniowego przyczynę niedosłuchu może stanowić nowotwór ucha środkowego, czy nosogardła, jak również perforacja błony bębenkowej, czy zaburzenie drożności trąbki słuchowej, otoskleroza i wiele innych. Niedosłuch ślimakowy może być skutkiem i zarazem objawem takich chorób jak cukrzyca, czy niewydolność nerek.
Nawet, kiedy objawy niedosłuchu pojawiają się późno, czasem dopiero w życiu dorosłym, to przyczyn ich występowania można upatrywać we wrodzonych wadach słuchu. Zarówno w diagnostyce, jak i leczeniu istotne znaczenie ma podłoże niedosłuchu, czy jest to wynik wrodzonej wady, czy też nabytej. Uszczerbek słuchu powodować może duży dyskomfort, zwłaszcza psychiczny, stąd pacjentom zapewniana jest pomoc również w dziedzinie psychologii, z zakresu akceptacji swej ułomności i występujących zaburzeń słuchu. Przyczynami wystąpienia głuchoty lub ubytków słuchu mogą być geny, ale również urazy okołoporodowe, czy schorzenia matki w ciąży. Nieleczone niedosłyszenie ma znaczący wpływ na rozwój i jakość mowy u dziecka, a także jej jakość w dorosłości. Aby, ograniczyć odsetek dzieci z nierozpoznaną wadą słuchu przesiewowo wykonuje się w drugiej dobie po narodzinach badanie słuchu. Jeżeli wówczas wynikną jakiekolwiek nieprawidłowości, badanie powtarza się po kilku tygodniach i podejmuje dalsze leczenie oraz diagnostykę. Wrodzona głuchota charakteryzuje się również niezdolnością mówienia, dlatego też nawet kiedy słuch u dziecka jest ograniczony zaleca się leczenie równolegle w kierunku niedosłuchu. Kolejnym etapem konieczności wykonania badań w kierunku niedosłuchu jest wiek trzech lub czterech lat, kiedy dziecko nie mówi. Nawet gdy, wówczas badania słuchu nie wykażą ubytku, warto skontrolować swój słuch w okresie dojrzewania, wówczas mogą pojawić się objawy niedosłyszenia wynikające z wrodzonych uwarunkowań patologicznego kształtowania się aparatu słuchowego. Poza przyczynami wrodzonymi, powodem niedosłuchu najczęściej są infekcje, niekoniecznie ucha, gdyż często niedosłuch pojawia się po źle leczonej anginie, czy zapaleniu gardła, zatok.